7 maart 2019

Het is tijd voor de Anna Wijnandtsstraat

Fotocollectie RHCL

Misschien zegt de naam je (nog) niets, maar Anna Wijnandts was een vrouwelijk raadslid in een tijd waarin dit hoogst ongebruikelijk was. Een foto van de gemeenteraad uit het 1923 wordt een zoekplaatje als je vraagt de enige vrouw aan te wijzen. Met Internationale Vrouwendag (8 maart) in zicht, wordt het hoog tijd voor een portret van deze bijzondere vrouw.

Even voorstellen
Mag ik haar even aan je voorstellen: Anna Wijnandts, geboren Louis. Ze was de dochter van een glasslijper bij de Sphinx die betrokken was bij de staking in 1896 tegen de omstandigheden bij Regout. Hij werd ontslagen en het gezin Wijnandts verhuisde tijdelijk naar Leerdam. Want daar was werk. En zag Anna hoe het ook kon. Ze wordt verliefd op een Maastrichtenaar en keert terug naar haar geboortestad. Zoals veel vrouwen in die tijd heeft ze alleen lagere school gehad, maar doordat ze regelmatig bij gezinnen op bezoek ging, wist ze goed wat er speelde bij de arbeiders. Ze werd lid van de SDAP, de arbeiderspartij, en in 1920 werd ze het eerste vrouwelijke raadslid. Hoewel.

Het kiesrecht
“In 1917 werd in Nederland het algemeen kiesrecht ingevoerd. Althans, dat betekende toen: het algemeen mannenkiesrecht”, vertelt Catharina Eijs. Ze is in de geschiedenis gedoken en werkt aan een boek over Anna Wijnandts. Dat algemeen mannenkiesrecht hield in dat vrouwen welop een kieslijst mochten staan om gekozen te worden, maar niet zelfmochten stemmen. Gevolg was dat in mei 1919 zo’n 90 vrouwen voor het eerst in een gemeenteraad kwamen dankzij het stemgedrag van mannen. Vlak daarna werd besloten dat ook vrouwen kiesrecht zouden krijgen. “Dankzij een herindeling was Maastricht in 1920 een van de eerste gemeentes in Nederland waar lokale verkiezingen werden gehouden na het tot stand komen van het (daadwerkelijk) algemeen kiesrecht. Anna stond namens de SDAP, destijds de grootste oppositiepartij, op nummer drie van de lijst en werd tot Raadslid benoemd. Dankzij de stemmen van mannen én vrouwen!” Zo was Anna Wijnandts in 1920 niet het eerste vrouwelijk raadslid van Nederland, maar in ieder geval zeker de eerste van Maastricht.

Strijdlust
Zoveel is er niet te vinden in de archieven over Anna. “Politiek actieve vrouwen moesten echt een dichtgespijkerde deur openen. Ze werden lange tijd volstrekt doodgezwegen. Ook in notulen en kranten”, zegt burgemeester Annemarie Penn-te Strake, de eerste vrouwelijke burgemeester van Maastricht. Catharina: “Bedenk ook dat ze lid was van de ‘verkeerde partij’. Het was de tijd waarin mensen bang waren voor alles dat met het socialisme te maken had.” Gevoed door de strijdlust van haar vader, de betere werkomstandigheden in Leerdam en de vele voorbeelden van de erbarmelijke situaties bij arbeiders, zette Anna zich in voor ‘de volkshygiëne, het armwezen en het marktwezen’. “Haar uitverkiezing in het Maastricht van toen zal niet zonder slag of stoot gegaan zijn. Zelfs in de vrijzinnige gebieden elders in het land stuitten politiek actieve vrouwen op een muur van weerstand. Hoe moet het dan geweest zijn in de confessionele gebieden, zoals het streng-katholieke zuiden?”, stelt de burgemeester. “Zelf heb ik mijn vrouwzijn nooit als een belemmering of kans gezien. In 1945 had Nederland haar eerste vrouwelijke burgemeester. Dit is nu blijven steken op zo’n 27% van alle gemeenten. Dus het gaat nog te traag. Maar als ik kijk naar de grote steden van Nederland, dan mag Maastricht best trots zijn op haar progressieve keuze voor een vrouwelijk burgemeester.”

Prachtig voorbeeld
Anna blijft tot 1949 in de Raad. Voor Anita van Ham, Raadslid voor de Partij van de Arbeid, is ze een prachtig voorbeeld. “Ik vind dat mannen en vrouwen gelijke rechten en plichten behoren te hebben. En als ik kijk naar het verschil in beloning van werk zijn we er nog niet. Maar het is ook aan de vrouwen om het gewoon te doen. Te solliciteren op die topfunctie, de onderhandeling en het debat aangaan. Anna was zo’n vrouw. Als PvdA zijn we bijzonder trots op haar. Daarom hebben we ons ingezet om haar graf op de begraafplaats Tongerseweg te behouden. Dit heeft nu de status ‘cultuur-historisch waardevol’, waardoor het blijft bestaan en wordt onderhouden.”

De Anna Wijnandtsstraat
In 2007 heeft Catharina samen met wijlen GroenLinks-raadslid Clémence Fey-Thewissen bij wethouder Jean Jacobs gepleit voor een glas-in-lood-raam van Anna in het Stadhuis. “Dat is, met medewerking van Kenniscentrum voor Emancipatie Maastricht, uiteindelijk een prachtige plaquette van Jos Keulen geworden. Het hangt nu in het trappenhuis van het Raadhuis.” Is dit voldoende? “Het zou wel leuk zijn als er ook een plein naar haar vernoemd wordt”, zegt Catharina. Anita ziet een Anna Wijnandtsstraat wel zitten. “Dat zou een mooi extra eerbetoon zijn.”

Catharina Eijs is voor haar boek nog op zoek naar verhalen over Anna Wijnandts. Weet jij iets over ‘ons’ eerste vrouwelijk raadslid, stuur dan een mailtje naar [email protected].

Karin Somers
Dit artikel is op 7 maart 2019 gepubliceerd op de website van Thuis in Maastricht.
Karin Somers is schrijfster en geeft woorden aan andermans verhaal.