Staat ons in Europa een nieuwe ”keizer Augustus” te wachten?

Op 14 december j.l. werd de vraag “Staat ons in Europa een nieuwe ”keizer Augustus” te wachten?” opgeworpen door Prof. David Engels in een boeiend verhaal over de (mogelijke) toekomst van de EU.

In de Hoge Hotelschool Maastricht was op initiatief van de Werkgroep Europa van de PvdA samen met de Maastrichtse PvdA en de JS Maastricht een bijeenkomst georganiseerd voor de Euregio, meertalig dus, over de Europese identiteit.

Keynote-speaker David Engels nam zijn gehoor mee naar de eerste eeuw voor onze jaartelling en beschreef op boeiende wijze, onderbouwd met veel citaten van klassieke auteurs, wat er in de Republiek Rome speelde toen deze republiek enige eeuwen bestond en met grote spanningen te maken had die de bestaande structuren onder druk zetten.
Wat de mensen die in het machtige Romeinse Rijk woonden met elkaar verbond kan worden samengevat als een geheel van waarden gegroeid met de ontwikkeling van het Romeinse burgerschap. Het zijn van Romeins Burger was gekoppeld aan een vorm van democratie waarbij sprake was van een vertegenwoordiging van die burgers in besluitvormende organen. Meerdere wetten en regels moesten voorkomen dat te veel macht bij één persoon kwam te liggen. De ervaring met een erfelijke monarchie zat heel diep in de republikeinse ziel als iets wat ten koste van alles diende te worden voorkomen.

Om de vergelijking tussen de ontwikkelingen in die Romeinse Republiek, die voorafging aan het Romeinse keizerrijk, en de huidige stand van zaken op het Europese continent te schilderen, koos David Engels voor een beschrijving van 12 waarden die als gemeenschappelijk te benoemen zijn in de Europese cultuur en die in een bepaalde vorm al te duiden waren in die Romeinse republikeinse samenleving van de eerste eeuw voor Christus. De niet-Europese culturen ervaren deze waarden als behorend bij dit continent en de geschiedenis van de verschillende europese landen, nu grotendeels de EU vormend, getuigt van de ontwikkeling ervan.

In een verrassend en vaak verbazingwekkend relaas liet hij zien dat ook toen, door vergelijkbare processen in die Romeinse Republiek, scheuren ontstonden in het vertrouwen op de eigen waarden en dat ook toen grote groepen mensen zich bedreigd voelden door immigratie, en armoede en slechte leefomstandigheden weten aan vreemden. Deze mensen voelden zich aangetrokken tot individuen die andere wegen zeiden te zullen bewandelen om alles beter te doen worden. Ook toen waren steeds meer mensen bereid hun persoonlijke vrijheid geheel of gedeeltelijk in te leveren om meer controle en ordehandhaving er voor terug te krijgen, die beloofd werden in ruil voor de macht. De oude Romeinse waarden als tolerantie t.a.v. het anders zijn,het accepteren van religievrijheid,het mensen van elders gunnen het beter te kunnen krijgen door zelfontplooiing werden steeds minder wenselijk en zelfs schadelijk gevonden voor het welzijn van de eigen soort. De bestaande politieke participatie werd niet meer gezien als een garantie dat de leiders de wil van het volk vertegenwoordigden.

Foto: Prof. Engels bespreekt de bedreigingen van de Europese Identiteit

Evenals nu was er weinig vertrouwen dat de vertegenwoordigers van het volk bij machte waren de crisis op te lossen. Het resultaat van deze kloof tussen de inwoners/burgers en de bestaande politieke structuren en instellingen was het succes van populistische krachten, uitmondend in een keizer met absolute macht, die deze macht rechtstreeks aan het volk ontleende. Het volk werd middels brood en spelen bezig en tevreden gehouden.

Desinteresse in de politiek, de overtuiging dat het toch niks meer wordt, de onvermijdelijkheid van het accepteren van compromissen in een democratie afwijzen ten gunste van zogenaamde duidelijkheid – het speelt in onze tijd in de Europese landen en zal de verdere ontwikkeling van de EU bepalen. Het bijeenhouden van het inmense Romeinse Rijk en de vergroting van de macht ervan, maar ook de bloei van de Romeinse beschaving en cultuur is uiteindelijk een geschiedenis van keizers geworden.

Zoals het een historicus betaamt moet de analyse van het verleden hem of haar slechts helpen in het zicht krijgen op de menselijk wordingsgeschiedenis. David Engels liet zien dat er op zijn minst veel overeenkomsten zijn in wat er met de Romeinen aan de hand was en wat nu met de Europeanen gaande is. Maar leren van de geschiedenis …. of er voorspellende waarde aan koppelen …. het betoog wierp veel interessante vragen op, die we samen zullen moeten beantwoorden!

Het blijft fascinerend om je er in te verdiepen. Dat gaan we doen met veel dank aan David Engels, hoogleraar Romeinse Geschiedenis verbonden aan de Vrije Universiteit van Brussel.

Monique Quint-Maagdenberg
Voorzitter PvdA Maastricht

U kunt de sheets van Prof. Engels opvragen bij de secretaris door een mail te sturen aan [email protected]