STADSDOCUMENT Kunst en Cultuur in Maastricht
In samenwerking met City Magazine stelt PvdA Maastricht belangrijke thema’s voor de stad centraal. Dit maal sprak Vivianne Rijnders met raadslid Maren Slangen die voor de gelegenheid artistiek directeur van Toneelgroep Maastricht Servé Hermans en jongerenwerker Sjef Zwakhalen had meegenomen.
STADSDOCUMENT MAASTRICHT
Kunst en Cultuur in Maastricht
We praten met Raadslid Maren Slangen van PvdA Maastricht, artistiek directeur van Toneelgroep Maastricht Servé Hermans en Sjef Zwackhalen, Tiener- en jongerenwerker van Trajekt. Wat zijn de gevolgen van de coronapandemie voor de kunst- en cultuurwereld? De lockdown raakt iedereen: zowel de makers als het publiek. Jong en oud, van dure voorstellingen in grote theaters tot kleinschalige kunstprojecten in achterstandswijken die zo belangrijk zijn voor het welbevinden en de ontwikkeling van kinderen.
Creativiteit koppelen aan flexibiliteit
“Je wordt wel creatief,” geeft Servé aan. “Inmiddels organiseren wij samen met andere kunstenaars en cultuurmakers diverse creatieve ontmoetingen en bijeenkomsten. We hebben geen bankrelatie dus we kunnen niets lenen. Wel is er een subsidierelatie met het Rijk en een maand nadat alles dicht moest, werden er al tegoeden beloofd. Waarvan we echter niet wisten hoe lang we daarmee moesten doen. Doordat we een Spartaans beleid zijn gaan voeren, hebben we iedereen in dienst kunnen houden en hebben we nieuwe plannen gemaakt zonder daar dat geld in te steken. Toneelspelen kon niet meer, maar onze core business is verhalen vertellen en dat kan op heel veel verschillende manieren. Met de Raad van Toezicht is toen afgesproken dat we daarin zouden investeren. We hebben onze creativiteit weten te koppelen aan flexibiliteit en er lopen nu veel projecten, ook in samenwerking met de NPO, L1 en het theater in Heerlen. Als we niet in het theater het podium op kunnen, dan maken we van de televisie ons podium. In deze tijd is er immers alleen maar het scherm waar je naar kunt kijken. Uit onderzoek naar hoe het leeft bij mensen, bleek dat er geen enkele interactie is als je streamt, het hart van de beleving is eruit. We doen nu zoomvoorstellingen en zijn van veertig naar tweeduizend bezoekers gegaan. Mensen betalen een vrijwillige bijdrage en elke woensdag is er een zoomvoorstelling. Het effect is dat je samen zit te kijken, elkaar ziet, het is live. Mensen moeten hun camera aanzetten, dan is er de interactie die we bij streamen missen. Er kan ook een borrelpakket besteld worden dat ’s avonds bij de zoomvoorstelling genuttigd kan worden om het tot een echte beleving te maken. Zo proberen we op een creatief zakelijke manier kunst een vorm te geven. Natuurlijk hunkeren we naar theatervoorstellingen, maar dit is voor nu de enige mogelijkheid.”
Het ‘out of the box’ denken doen wij voor ze
Ook Sjef Zwackhalen is bezig met kunst en cultuur, op een heel ander vlak. Hij vertelt enthousiast over ‘De Kunstketel’, een creatief buurthuis in de Frankenstraat in het Wittevrouwenveld te Maastricht. Eén van de doelen is om kinderen uit vooral sociaal zwakkere wijken in contact te brengen met kunst en cultuur. “We willen hun horizon verbreden,” zegt een bevlogen Sjef. “Hen met open ogen door de stad laten lopen, musea en het theater bezoeken, naar de bibliotheek gaan. Deze kinderen komen daar nooit en je wilt ze iets bieden dat ze van huis uit niet meekrijgen. De ouders van onze doelgroep zijn niet gewend dit soort initiatieven te nemen. Het ‘out of the box’ denken doen wij voor ze. De mogelijkheden zijn in deze bizarre tijd beperkt maar het is belangrijk om juist nu met de jeugd in contact te blijven. We maken daarom veel gebruik van sociale media en hebben een eigen streamkanaal op Youtube geopend, Kinema Kids Trajekt.
Een theatertechnicus die nu ook zonder werk zit, ondersteunt ons op technisch gebied zodat Trajekt elke vrijdagavond live kan gaan. We doen een quiz en spelletjes als bingo. Van Code 043 hebben we camera’s gekregen voor onze filmgroep ‘Oonder Drök’ en samen met vrijwilligers en jongeren uit de buurt nemen we buiten filmpjes op voor de quizvragen. Zo kunnen we de kinderen spelenderwijs van alles leren. Maar we praten ook over serieuze zaken zoals corona. Kinderen vinden het vaak moeilijk, ze kennen de achtergronden niet. Daarbij willen we graag weten wat er leeft onder de kinderen om daar adequaat op in te kunnen spelen. Het wordt wel steeds moeilijker om ze binnenboord te houden. We verzinnen van alles zoals het spannende spel Kinema Battle en spelletjes om het geheugen trainen. Het wedstrijdelement en de interactiviteit via Whatsapp maakt het aantrekkelijk, waardoor we toch nog veel kinderen bereiken. We doen deze activiteiten bewust op vrijdagavond. Samen de week afsluiten en een weekendgevoel creëren is belangrijk. Daarom zorgen we ervoor dat het hele gezin hieraan kan meedoen. En elke vrijdag is er een ander programma. Om zeven uur gaan we live voor ruim honderd kinderen. We blijven zoeken naar activiteiten, naar contact maar ook naar dingen die de kinderen gewoonweg blij maken, bijvoorbeeld het geven van pakketjes die passen bij de tijd van het jaar, kleine cadeautjes zoals een pakje met ballonnen en serpentines voor carnaval.”
Behoefte aan verdieping
“Je moet je nooit blind staren op de cijfers,” geeft Servé aan. “Het gaat om de impact, het gevoel. Wat maakt degene mee als hij zo’n pakketje opent en die ballonnen en serpentines vindt? Wat gebeurt er met mensen tijdens zo’n bingo? De behoefte aan verdieping en aan iets anders maken is zo groot, meten en wegen is niet van belang. Wel wat iets met mensen doet, impact en emotie, zowel voor de makers als de klant. Klantbeleving is een interessant proces. Of de maker nu in het sociaal artistieke domein zit, in de kunst, sport, volkscultuur of in het onderwijs; de goede manier vinden waarop je elkaar en de mensen benadert en aanspreekt is belangrijk. Waar en hoe vind je elkaar? Dat is een zoektocht waarin geïnvesteerd moet worden.
We moeten veel meer waarde hechten aan de niet ‘meetbare’ impact op mensen
Hoe staat de PvdA hierin? “Meten en wegen is wat je moet meenemen in je besluitvorming, maar dit is wat echt telt, deze verhalen. Deze inhoud laat zich niet in cijfertjes en grafieken uitdrukken,” zegt Maren Slangen. Maren heeft Onderwijs – Cultuur – Sociaal Domein en Armoede in haar portefeuille. “De verhalen van Servé en Sjef gaan over twee belevingswerelden die veel raakvlakken hebben. Wat zij beiden beschrijven, het gevoel dat ze losmaken bij mensen, dat moet je willen behouden. Als zoveel wat ons gewoon is, wegvalt in een crisis als deze, als je alles wat ‘normaal’ is, wegstreept dan is dit wat er overeind blijft: impact en emotie. Een impact waar je voor moet willen kiezen, een politieke switch die je moet durven maken. We moeten veel meer kijken naar de betekenis voor mensen, het effect op mensen. In deze tijd van grote bezuinigingen vind ik het heel ingewikkeld dat er miljoenen naar het MECC gaan en er voor cultuur nauwelijks iets over blijft. Het raakt me echt dat er op gebied van cultuur armen en benen af worden gehakt. Maar mensen zoals Servé en Sjef gaan door, zij weten mensen te bereiken op een manier die misschien wel meer beklijft dan voorheen. Het effect dat hun werk heeft is zo belangrijk, het gaat daardoor beter met mensen, ze voelen zich gezien en gehoord. Dit is een bewustzijn dat je moet kweken; je moet verhalen vertellen!”
“De politiek neemt zoveel besluiten op basis van tabellen, er wordt niet gekeken naar wat kunst- en cultuurmensen en mensen van Trajekt nu eigenlijk betekenen voor de maatschappij. De sociaal-maatschappelijk ‘spin-off’ haal je niet uit zo’n tabel, maar raak je wel door besluiten te nemen louter gebaseerd op dat wat te kwantificeren is. Terwijl juist die spin-off bijdraagt aan het échte bereik, Sjef en zijn collega’s halen signalen en verhalen op bij gezinnen waaruit je kunt afleiden dat er misschien een andere vorm van hulp nodig is. Wat zij doen, zou in alle wijken moeten gebeuren, niet alleen in de prioriteitswijken.” Aldus Maren.
Wij zijn de schakel tussen twee werelden
Sjef vult aan: “Wij vinden het een kunst om van dingen waar mensen van zeggen dat het niet leuk is, te bewijzen dat het wel leuk is. Naar het theater gaan, een instrument bespelen. Dat is voor veel van ‘onze’ mensen de ver-van-mijn-bed-show, het is onbekend en ‘daan hoof ’t neet.’ Wat kinderen thuis niet meekrijgen, kunnen ze aan het einde van de straat bij de Kunstketel wel krijgen. We reiken kinderen en daarmee de gezinnen iets aan, wij zijn de schakel tussen twee werelden. Het lukt niet altijd maar vaak wel. Dat die ouders dan uiteindelijk trots in een theaterstoel zitten en hun zoontje, een kind van de straat, op het podium in een voorstelling van Opera Zuid viool speelt. Terwijl die vader veel liever langs het voetbalveld zijn zoon had aangemoedigd en er heel wat gesprekken nodig waren om pa ervan te overtuigen dat zijn zoon muziek wilde maken. Je praat over bewustwording en hoe je naar een kind moet kijken, wat zijn talenten zijn. Het is fantastisch als die gesprekken uiteindelijk werken. Veel kinderen kunnen nergens aan meedoen omdat er thuis geen geld voor is, maar binnen het buurtwerk kan dat wel. En dan is het zo triest dat ik het gevoel heb steeds weer te moeten opboksen tegen de politiek om mijn subsidies te krijgen, steeds weer mijn verhaal moet vertellen. Heel frustrerend. Maar we gaan door want het is enorm waardevol, het doet iets met mensen. We zijn veel op straat om te luisteren naar de mensen en kinderen in de wijk en zoeken de samenwerking op met de basisscholen. Het is belangrijk om een relatie met de buurt en de school op te bouwen. Elke discipline kijkt er anders naar en daardoor kun je op verschillende manieren hulp verlenen.”
Er wordt op het stadhuis vooral naar staatjes van inkomsten en uitgaven gekeken in plaats van naar verhalen te luisteren
Servé vindt het heel inspirerend wat Sjef doet. “Er zou veel meer tijd moeten zijn om naar mensen te kijken en te luisteren. De politiek moet zich meer verdiepen in wat mensen bereiken en betekenen. Wat de handen aan het bed zijn in de zorg, zijn mensen als Sjef voor de ontwikkeling van kunst en cultuur. Vertrouw deze mensen en laat ze zelf een potje beheren,” zegt Servé.
Maren: “Ik ben niet in Maastricht geboren en getogen, maar ik zie wel dat wat Maastricht in al haar facetten zo uniek maakt, veelal met cultuur te maken heeft. Daar moet je dus niet rigoureus in gaan snijden zonder met mensen te praten, zonder te weten waar je daadwérkelijk in snijdt. Er wordt op het stadhuis vooral naar staatjes van inkomsten en uitgaven gekeken in plaats van naar de verhalen te luisteren om zo de impact te ‘meten’. Wij hebben zoveel soorten kunst en cultuur, er moet gekeken worden naar samenwerking binnen het veld, want dat ís mogelijk, maar moet soms wel een zetje krijgen. Kunst is een belangrijke uitingsvorm voor kinderen en volwassenen en daarom is het dieptriest dat er bij Kumulus zoveel ontslagen gaan vallen. Kumulus is zo waardevol voor de stad en haar inwoners en net daarop wordt bezuinigd door er een louter ‘faciliterende’ rol aan te geven in plaats van kunst- en cultuuronderwijs aan te bieden. Tegelijkertijd verhuist Kumulus wel naar een voor miljoenen verbouwd Centre Céramique, maar de vraag is of Kumulus in haar nieuwe rol al die ruimte nodig heeft.”
Bouw een keten
“Vastgestelde budgetten irriteren mij enorm, net als meten en wegen. De bezuinigingen zijn hier sowieso vreselijk krom,” zegt Servé, “en liggen op een totaal verkeerd vlak. De kloof tussen cultuurmakers en gemeente is veel te groot; er moet een manier van samen overleggen gevonden worden. Je moet kijken wat er echt nodig is voor mensen en niet naar potjes en bestemmingen. Kijk, er is hoge en lage kunst. De Philharmonie bijvoorbeeld is hoge kunst maar het begint in de volkscultuur. Muziek maken met carnaval kan voor bepaalde mensen uitgroeien tot hoge kunst. Hoge en lage kunst zijn verbonden in de volkscultuur en in het verenigingsleven. De Philharmonie kan niet zonder ‘De Greun vaan Wolder’, en niet zonder de muziekschool van Kumulus. Het is een keten. Je moet duidelijkere keuzes maken; niet én film én dans én toneel. Kijk waar de kracht zit: in Limburg is dat de muziek, investeer daarin. Denk breder. En wil niet alles.”
Iedereen moet kunnen maken en kunnen meemaken
“Het doet mij pijn als je de Philharmonie in een kerk zet die je voor drie miljoen verbouwt maar de huidige gebruikers wel dienen te vertrekken. Wat is het verschil?” zegt Maren. “De Philharmonie heeft een belangrijke culturele functie in onze stad, waar we een duurzame nieuwe thuisbasis voor creëren maar waarom ten koste van jongeren en buurtgenoten? In feite zeg je tegen hen: zoek het je uit. Vraag dan de Philharmonie om met die clubjes in gesprek te gaan om er samen uit te komen. Of beter nog: voel je als gemeente verantwoordelijk zo’n gesprek te faciliteren. Onze cultuurvisie zegt: ‘Iedereen moet kunnen maken en kunnen meemaken’ maar dat gebeurt niet; we verkleinen juist de mogelijkheden om te maken of meemaken in deze stad.”
“Wat is in deze crisistijd de stip op de horizon?” vraagt Sjef zich af. “Met tweeduizend mensen ‘zoomen’, bingoën met kinderen en dat jongerencentrum waar de deur op een kiertje staat. Dat is de enige uitlaatklep die veel mensen nu hebben. En juist naar deze organisaties gaat nauwelijks geld.”
“Als je van Sjef hoort wat er allemaal bereikt wordt, daar zit zoveel meer in,” reageert Maren. “De gemeente moet nú in gesprek gaan met mensen en luisteren naar wat ze nú doen en stoppen met in hokjes te denken. Ik ben niet gekozen als volksvertegenwoordiger omdat ik op elke vraag een antwoord heb, maar omdat ik ben gekozen voel ik mij verantwoordelijk om het wel allemaal te wíllen weten, om er vervolgens belangrijke keuzes over te kunnen maken. Jullie hebben laten zien dat in een crisis als deze waarin alles wegvalt, dit overeind is gebleven en de gemeente moet dit durven koesteren en faciliteren.” “En dat zie ik dus weinig terug,” geeft Servé aan. “Veel mensen praten voor eigen parochie of hebben geen affiniteit met de materie. Je weet gauw genoeg of iemand oprecht geïnteresseerd is, zo niet dan haak ik af. Iedere vier jaar opnieuw weer gaan lobbyen om geld, het is om te huilen. Sjef is ontzettend belangrijk voor zijn wijk, voor het leven van veel mensen, daar moeten politici mee aan de slag die dat daadwerkelijk zien.”
Tekst: Vivianne Rijnders
Foto’s: Peter van Hooren
